Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2011

Σώτη Τριανταφύλλου, για την αγάπη της γεωμετρίας


Σώτη Τριανταφύλλου, για την αγάπη της γεωμετρίας, Πατάκης 2011.

Είναι ενδιαφέρον πώς κάποιες φορές η αντίληψη του αναγνώστη για ό,τι διάβασε βρίσκεται σε σαφή διάσταση με την ερμηνεία που ο συγγραφέας δίνει στο έργο του. Είτε πρόκειται για τον πυρήνα της υπόθεσης, είτε για τα κίνητρα που καθορίζουν τις πράξεις των ηρώων, οι δηλώσεις του συγγραφέα μπορεί να μην συνάδουν με τα όσα παρουσιάζονται στις σελίδες του βιβλίου του, τουλάχιστον όπως αυτά εμφανίζονται από την σκοπιά του αναγνώστη.

Στον Επίλογο του βιβλίου η Τριανταφύλλου επιχειρεί να δώσει το κλειδί ερμηνείας του κειμένου της, δηλώνοντας ότι πρόκειται για την ιστορία μιας κοπέλας ερωτευμένης με την επιστήμη. Εκείνο που διάβασα εγώ όμως ήταν μια ιστορία αμοιβαίου μίσους του πατέρα προς της κόρη, της κόρης προς τη μάνα -η οποία μισεί επίσης τον εαυτό της-, των κομμουνιστών προς τους δεξιούς και το αντίστροφο, αλλά, ακόμη εντονότερα, αντίπαλων κομμουνιστικών φατριών μεταξύ τους, της ηρωίδας Ανατολής προς τον άντρα της τον Μιχάλη και βεβαίως του Μιχάλη προς την Ανατολή. Πυρήνας του έργου, κατ’ εμέ, δεν είναι, όπως δηλώνεται στον Επίλογο, «μια ερωτική ιστορία που τώρα έχει τελειώσει», αλλά κάτι πολύ διαφορετικό -και νομίζω πολύ πιο ενδιαφέρον: η ιστορία κακοποίησης μιας κοπέλας από αυτόν που τυπικά οφείλει να την προστατεύει -αρχικά τον πατέρα, και κατόπιν τον σύζυγό της. Η κακοποίηση αυτή δεν παρουσιάζεται σαν κάτι εξωπραγματικό δοσμένο με υπερβολές που θα άμβλυναν την σημασία της, αλλά ως μέρος της καθημερινότητας των χαρακτήρων - κι αυτό είναι που κάνει ακόμη πιο τραγική και αδιέξοδη τη θέση της ηρωίδας.

Η Ανατολή, κεντρική ηρωίδα της ιστορίας, εμφανίζεται ως μία πολλά υποσχόμενη, χαρισματική κοπέλα, ίσως γιατί η συγγραφέας θέλει να την συστήσει σαν μία δυναμική παρουσία, με ανεξάρτητη, ώριμη σκέψη, που δεν διστάζει να έρθει σε αντιπαράθεση με την πατρική εξουσία. Στο τέλος του βιβλίου, όμως, -και σε αντίθεση ίσως με τις προθέσεις της συγγραφέως- η μεσήλικη πια Ανατολή προκαλεί τον οίκτο του αναγνώστη με την ανικανότητά της να φροντίσει τον ίδιο της τον εαυτό και να συνδεθεί συναισθηματικά με τους άλλους. Καθηλωμένη για πάντα στην περίοδο της εφηβείας -με τα βιβλία και τους δίσκους που της κρατούσαν συντροφιά ενώ μεγάλωνε στο πατρικό της σπίτι- κι αποφασισμένη να μην κάνει μόνιμες σχέσεις ή οικογένεια, όχι ως μέρος μιας συνειδητής στάσης ζωής, αλλά προφανώς ως αποτέλεσμα της κακοποίησης που έχει υποστεί, καταλήγει μία μορφή που απωθεί και θλίβει τον αναγνώστη.

Όσον αφορά την τεχνική του μυθιστορήματος, απορία μου προκάλεσε η παρουσία δύο αφηγηματικών φωνών --της Ανατολής (σε πρώτο πρόσωπο) και της συγγραφέως (σε τρίτο πρόσωπο)-- εφόσον και οι δύο έχουν την ίδια οπτική για τα γεγονότα, χωρίς καμία διάσταση μεταξύ τους, κι εφόσον βλέπουν τους λοιπούς χαρακτήρες και την εξέλιξη της ιστορίας με τον ίδιο απαρέγκλιτο τρόπο. Προσπαθεί άραγε η συγγραφέας να δείξει ότι ταυτίζεται με την ηρωίδα, ή απλώς αποτυγχάνει να ενεργοποιήσει μια ενδιαφέρουσα αφηγηματική στρατηγική;

Η γλώσσα του βιβλίου, αν και γενικά σύγχρονη και λειτουργική, ενέχει φράσεις οι οποίες ηχούν παράταιρες, μάλλον επειδή αποτελούν μηχανικές μεταφορές ξενόγλωσσων εκφράσεων. Και φυσικά δεν αναφέρομαι στα ίδια τα παραδείγματα που η συγγραφέας δίνει ως μέρος της πλοκής, αλλά σε τριτοπρόσωπες εκφράσεις οι οποίες απλά υποδηλώνουν ανεπεξέργαστο το αγγλικό τους αντίστοιχο, όπως «ήταν εκείνο το είδος του αντρικού χαρακτήρα» και «είχε ένα είδος υπευθυνότητας» (σελ. 189) -μεταφέροντας προφανώς την καθομιλουμένη έκφραση της αγγλικής «it was the kind of...». «ο Μιχάλης φορούσε τις πεποιθήσεις του σαν φτερό στο καπέλο του» (σελ. 190) «... like a feather in his hat.»

Τέλος, η σωρεία περιγραφών μάλλον ασήμαντων λεπτομερειών, καθώς και οι πολυάριθμες αναφορές σε δίσκους, ονόματα συγκροτημάτων, και τίτλους βιβλίων, εντείνουν (για μένα) την αναγνωστική κόπωση. Να τονίσω ωστόσο ότι ο χαρακτήρας της Ανατολής είναι πειστικά δοσμένος κι ολοκληρωμένος, αποτελώντας το δυνατό στοιχείο του βιβλίου.