Αλέξης Πανσέληνος, Σκοτεινές επιγραφές

Αλέξης Πανσέληνος, Σκοτεινές επιγραφές, Μεταίχμιο, 2011.

Το μυθιστόρημα του Αλέξη Πανσέληνου Σκοτεινές επιγραφές, είναι ένα βιβλίο για την μοναξιά της ύπαρξης, τα γηρατειά, τη φιλία, την απώλεια και τον τρόπο που λειτουργεί η μνήμη. Είναι ακόμα μια περιήγηση στην πόλη που μεγάλωσε και ζει ο πρωταγωνιστής, την Αθήνα. Οι γειτονιές της πόλης, που έχει κυρίαρχο ρόλο στην ιστορία μας, παρουσιάζονται χωρίς ωραιοποίηση, με λεπτομέρειες όμως που κάποιες στιγμές γίνονται κουραστικές.

Οι τρεις βασικοί ήρωες, Ο Γιάννης, ο Στάθης κι ο Πίπης, δεν έχουν τίποτα ηρωικό, είναι απλοί άνθρωποι στην τρίτη ηλικία, γεμάτοι αδυναμίες, ελαττώματα, ήττες, λάθη και πάθη. Είναι ενδιαφέρον και όχι τόσο συνηθισμένο, τουλάχιστον στην εγχώρια λογοτεχνία, ότι ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία χαρακτήρων που έχουν περάσει τη μέση ηλικία και οι οποίοι δεν παρουσιάζονται με τους συνήθεις στερεοτυπικούς τρόπους που η σύγχρονη τέχνη τους επιφυλάσσει (ο γκρινιάρης ή ο σοφός ηλικιωμένος) αλλά με όλα τα ενδιαφέροντα, τις ορέξεις, τις εμμονές, και τις ερωτικές επιθυμίες που τους κατακλύζουν. Γύρω τους περιελίσσονται πολλοί σημαντικοί ή λιγότερο σημαντικοί και ενδιαφέροντες για την εξέλιξη της υπόθεσης χαρακτήρες που, ωστόσο πάντα πειστικά δοσμένοι, δημιουργούν μία πληθωρική αφήγηση.

Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος η μοναξιά του Γιάννη μετά το θάνατο της γυναίκας του --που δίνεται με τρυφερό αλλά απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο, δίχως περιττούς μελοδραματισμούς--, ώσπου ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι ο συγγραφέας επιθυμεί να μιλήσει για την μοναξιά του ανθρώπινου είδους γενικότερα, την δυσκολία, ακόμα και αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους που ουσιαστικά διαρκεί από την αρχή ως το τέλος της ύπαρξης. Ο Γιάννης είναι μόνος τώρα, αλλά υπήρξε μόνος κι απροσπέλαστος ακόμα και όταν συμβίωνε με την σύντροφό του.

Η υπόθεση μυστηρίου που εκτυλίσσεται παράλληλα και που, μάλλον προβλέψιμα, προς το τέλος του βιβλίου γίνεται θρίλερ, έχει ενδιαφέρον κυρίως επειδή συνδέει αριστοτεχνικά πολλά, άσχετα εκ πρώτης όψεως γεγονότα και πρόσωπα μεταξύ τους σε ένα ατελείωτο γαϊτανάκι αλληλοεμπλεκόμενων ιστοριών κι επεισοδίων. Σε αντίθεση με την αρχική εντύπωση ότι όλα στη ζωή συμβαίνουν δίχως ιδιαίτερο λόγο, όσο προχωρά η εξιστόρηση φαίνεται πως τίποτα τελικά δεν είναι τυχαίο, ή ασύνδετο με τον χαρακτήρα, τις προσωπικές επιλογές, και την στάση ζωής μας -ούτε ο ίδιος μας ο θάνατος.

Ένα βιβλίο καλογραμμένο, από κάποιον που γνωρίζει άριστα τους ήρωές του και τους αποδίδει με εξαιρετική ενάργεια, οι Σκοτεινές επιγραφές θα ήταν πιστεύω από τα κορυφαία μυθιστορήματα της πρόσφατης παραγωγής αν η πληθωρικότητα των επιμέρους ιστοριών δεν οδηγούσε εντέλει στην απώλεια της σαφούς εστίασης που ο συγγραφέας θα μπορούσε να διασφαλίσει μέσω μιας βραχύτερης αφήγησης, δομημένης γύρω από τους εξαιρετικά ενδιαφέροντες κεντρικούς χαρακτήρες.

Ζυράννα Ζατέλη, Ηδονή στον κρόταφο

Ζυράννα Ζατέλη, Ηδονή στον κρόταφο, Καστανιώτης, 2011

Η Ζυράννα Ζατέλη δεν χρειάζεται συστάσεις. Τα βιβλία της όμως;

Η απόσταση που χωρίζει την Περσινή αρραβωνιαστικιά από την Ηδονή στον κρόταφο είναι πλέον μεγάλη - και όχι μόνο χρονικά. Θυμάμαι πως, αρκετά χρόνια μετά το εξαιρετικό Και με το φως του λύκου επανέρχονται, η χαρά με την οποία είδα στο βιβλιοπωλείο La Hune τη γαλλική έκδοση του ιδιότυπου βιβλίου Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους Ι, έδωσε σύντομα τη θέση της στην απογοήτευση. Το πρωτότυπο στην σύλληψή του και καλογραμμένο -αν και σε κάποια σημεία γλωσσικά επιτηδευμένο- κείμενο της Ζατέλη, με κούρασε με την μονοθεματικότητά του, και την αδυναμία εξέλιξης της πλοκής η οποία περιελίσσεται στον εαυτό της.

Μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι πρόκειται για δημιουργό που αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία ως ιδιωτική υπόθεση, η οποία δεν απευθύνεται στον αναγνώστη, αλλά αποτελεί εσωτερική άσκηση με αποδέκτη την ίδια κι ίσως τον ψυχαναλυτή της. Για μεγάλο διάστημα δεν αιστάνθηκα την επιθυμία να διαβάσω κάποιο από τα έργα της.

Η πρόσφατη δημοσίευση της συλλογής σύντομων κειμένων ήταν μια καλή αφορμή για να επιστρέψω στη δουλειά της Ζατέλη, ελπίζοντας ότι η αδιαμφισβήτητη εκφραστική της δεξιότητα, θα έβρισκε το απαραίτητο μέτρο στην οικονομία της μικρής φόρμας. Διαπίστωσα ότι παρά την φαινομενική ποικιλία τους, τα κείμενα που συνθέτουν την Ηδονή στον κρόταφο έχουν ως θέμα τους την ίδια την συγγραφέα: την καθημερινότητα, τις προτιμήσεις, τις έξεις, και κάποια γεγονότα από το παρελθόν της. Η εαυτο-αναφορικότητα ενός κειμένου δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό - αν γίνεται με τρόπο που να κινεί τα αισθήματα και το νου του αναγνώστη, αν δίνει έρεισμα σε σκέψεις πρωτότυπες ή που ξεφεύγουν από την πεπατημένη, αν, τέλος πάντων, έχει κάτι ουσιαστικό να επικοινωνήσει σε όποιον τα διαβάζει.

Χωρίς αμφιβολία, το να μιλάει κάποιος με ειλικρίνεια για τη ζωή του, μπορεί να είναι σημαντικό. Ωστόσο, αυτό που προσδίδει λογοτεχνική αξία σε αυτό το τόσο ιδιαίτερο και απαιτητικό θέμα, είναι ο τρόπος με τον οποίο το χειρίζεται συγγραφικά.

Σε αυτό το βιβλίο, οι αναγνώστες καλούνται να επιδείξουν ενδιαφέρον για διάφορα συμβάντα που αντλούν την όποια σημασία τους μόνο από το γεγονός ότι αφορούν την συγγραφέα. Αν είστε πιστός οπαδός της Ζατέλη, όχι χάρη στο λογοτεχνικό της έργο, αλλά λόγω της προσωπικότητας- ή της περσόνας που έχει επινοήσει-, τότε σε αυτό το βιβλίο θα βρείτε πολλές λεπτομέρειες για διάφορα περιστατικά, που ως ένα βαθμό θα ικανοποιήσουν την περιέργειά σας, δίχως να καταλυθεί ο μύθος της Ζυράννας. Αν όμως εκτιμάτε την Ζατέλη για τη λογοτεχνική της ικανότητα τότε είναι νομίζω ελάχιστα όσα θα σας συγκινήσουν σε τούτο το εγω-κεντρικό και μάλλον αβαθές βιβλίο.