Σάββατο 23 Ιουλίου 2016

Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Το Πέρασμα


Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Το Πέρασμα, Μεταίχμιο

Το πρόσφατο μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη πραγματεύεται ένα θέμα τρέχον και δυσάρεστο: το ναυάγιο ενός καραβιού γεμάτου πρόσφυγες σε ένα μικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί. Οι αντιδράσεις των ντόπιων, και ο αγώνας των προσφύγων για την επιβίωση αναλύονται στα 32 σύντομα κεφάλαια του βιβλίου. Η γραφειοκρατία, η απουσία οργάνωσης των Αρχών, οι προκαταλήψεις και ο φόβος των κατοίκων,  καθώς και οι αντίξοες καιρικές συνθήκες, δημιουργούν μίαν ασφυκτική κατάσταση φυσικού και συναισθηματικού εγκλωβισμού που καταλήγει σε μία σειρά από εξωτερικές και εσωτερικές συγκρούσεις.
Η πραγμάτευση ενός επίκαιρου θέματος ενέχει σημαντικές δυσκολίες. Ένας από τους κινδύνους τους οποίους ο Τζαμιώτης δεν αποφεύγει εντελώς, σε κάποια σημεία, είναι η μετατροπή -τουλάχιστον όσον αφορά το ύφος – του λογοτεχνικού κειμένου σε χρονογράφημα.
Στην προσπάθειά του επίσης να παρουσιάσει το μέγιστο αριθμό ζητημάτων που συνδέονται με το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης, ο Τζαμιώτης επιδεικνύει μια  πανοραμική ματιά η οποία όμως δεν εμβαθύνει στον κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά. Για να είχε επιτύχει κάτι τέτοιο θα έπρεπε ίσως το βιβλίο να ήταν διπλάσιο σε έκταση, έτσι ώστε να αναλυθούν οι καίριες σκέψεις ή τα θεμελιώδη κίνητρα του κάθε χαρακτήρα. Το αποτέλεσμα, κατά τη γνώμη μου, είναι να μην δένεται ο αναγνώστης συναισθηματικά με τους ήρωες, να μην νοιάζεται για την τύχη και την προσωπική τους εξέλιξη μες στην ιστορία. 
Αν ο Τζαμιώτης είχε επιλέξει να εστιάσει σε τρία ή τέσσερα, αντί για είκοσι πρόσωπα, πιστεύω ότι η ιστορία θα είχε μεγαλύτερη ένταση. Ένα βιβλίο που λόγω του θέματός του θα περίμενε κανείς να εγείρει έντονα συναισθήματα, αποτυγχάνει να συγκινήσει πραγματικά τον αναγνώστη, καθώς η ευρύτητα της ματιάς λειτουργεί εις βάρος της αφηγηματικής εμβάθυνσης.
Ας προσθέσω ακόμα ότι σε κάποια σημεία της πλοκής δίνεται η εντύπωση ότι προκειμένου να καλυφθούν οι αντιδράσεις όλου του χωριού, ο Τζαμιώτης οδηγείται στη δημιουργία διηγηματικών τύπων (ο υπαστυνόμος, ο ανθυπολοχαγός, ο πρόεδρος του χωριού, η φουρνάρισσα, ο αγροτικός γιατρός, κλπ) που στερούνται ιδιαίτερων διαστάσεων.
Το θέμα είναι πολύ καλό, η γλώσσα του Τζαμιώτη είναι -όπως πάντα- καλοδουλεμένη, και η προσέγγισή του σε ένα τόσο περίπλοκο πρόβλημα στέκει μακριά από ιδεοληψίες. Ωστόσο, η απουσία εμβάθυνσης στους λογοτεχνικούς ήρωες στερεί από Το Πέρασμα ένα από τα βασικά συστατικά ενός πολύ καλού μυθιστορήματος.