Πέμπτη 27 Ιουλίου 2017

Αργυρώ Μαντόγλου, Σώμα στη Βιτρίνα

Αργυρώ Μαντόγλου, Σώμα στη Βιτρίνα  (Μεταίχμιο) 

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ‘Σώμα στη Βιτρίνα’,  διαβάζω ότι πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα και μεταφυσικό θρίλερ που εκτυλίσσεται στο Άμστερνταμ. Στο πρώτο πλάνο της ιστορίας βρίσκονται η Νατάσσα,  μια νεαρή που εργάζεται ως ιερόδουλη πίσω από την βιτρίνα στην κόκκινη συνοικία της πόλης, ο Άγγελος, που επισκέπτεται από την Ελλάδα, και η Έλσα, μια συγγραφέας που έχει περάσει τα σαράντα – ο λιγότερο σκοτεινός μα και λιγότερο ενδιαφέρων μυθιστορηματικά χαρακτήρας.

Στα προτερήματα του βιβλίου θα πρέπει να σημειώσουμε καταρχάς τη γλώσσα του, που είναι προσεγμένη και καλοδουλεμένη. Η συγγραφέας έχει κάνει έρευνα για τις λεπτομέρειες του βίου των ιστορικών προσώπων που αναφέρει, κάτι που είναι σίγουρα θετικό. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει, επίσης, στον χαρακτήρα της  Έλσε Κρίστενς -υπαρκτό πρόσωπο που απαγχονίστηκε το 1664 στο Άμστερνταμ- καθώς ο τρόπος που αναπλάθει η συγγραφέας την ιστορία της συνιστά το πιο καλογραμμένο και αφηγηματικά άρτιο τμήμα του βιβλίου.

Συνολικά, όμως, το κείμενο μου προκάλεσε την εντύπωση ότι κάπου είχα ξαναδιαβάσει για όλα αυτά, μία αίσθηση που στο παρελθόν είχα και για άλλα βιβλία της Αργυρώς Μαντόγλου. Ο νους μου πήγε σε πεζογράφους που γνωρίζουν παγκόσμια επιτυχία, και οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το ιστορικό μυθιστόρημα, όπως η Ντόνα Ταρτ και ο Λεονάρδο Παδούρα. Θεματικά, τουλάχιστον, μπορεί να δημιουργηθεί μια αίσθηση οικεότητας στον έμπειρο αναγνώστη.

Αν και οι βασικοί χαρακτήρες είναι τρεις, συχνά η ιδιαιτερότητα της κάθε φωνής υποχωρεί και ο αναγνώστης δεν αντιλαμβάνεται αν δεν ελέγξει τον τίτλο του κεφαλαίου ποιος είναι ο εκάστοτε αφηγητής. Επιπλέον, η διαρκής εναλλαγή προσώπων μπορεί να κουράσει γιατί έχουμε απλή παράθεση πληροφοριών και στοιχείων για το παρελθόν τους, αντί για εμβάθυνση στην ψυχοσύνθεσή τους. 

Το κείμενο της Μαντόγλου χαρακτηρίζει επίσης ένας διδακτισμός αναφορικά με τις σχέσεις των φύλων, ο οποίος  τείνει, κατά την άποψή μου, προς ένα συντηρητισμό που υποβοηθάται από διάφορα κλισέ για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και τι άντρας. 

Το δε μυστήριο της ιστορίας δεν διατηρείται για πολύ, εφόσον μάλλον εύκολα γίνονται αντιληπτές οι σκοτεινές πράξεις των ηρώων – πράξεις των οποίων η αποκάλυψη υποτίθεται ότι θα ενέτεινε την αναγνωστική ένταση και αγωνία. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχουν κορυφώσεις, αλλά απλώς να επιβεβαιώνονται οι υποψίες του αναγνώστη.

Το σημαντικότερο όμως, κατά τη γνώμη μου, πρόβλημα του μυθιστορήματος –‘Σώμα στην Βιτρίνα’  σε αντίθεση με ό,τι υπόσχεται ο τίτλος του – είναι η απουσία  του βιωματικού σώματος από την ιστορία. Οι περιγραφές των σεξουαλικών συνευρέσεων της ιερόδουλης με τους πελάτες είναι ελάχιστες και περιορίζονται κυρίως σε ηθικιστικές διαπιστώσεις για το τι είδους άντρες καταλήγουν στους οίκους ανοχής, και που οφείλονται τα βίτσια και οι προτιμήσεις τους. 

Το ωμό σεξ, το πάθος, η σωματικότητα της επαφής, οι ψυχικές ανάγκες κι οι ορμές της κεντρικής ηρωίδας, είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Οι ερωτικές επαφές αφορούν περισσότερο την Έλσα, και είναι ανολοκλήρωτες κι ανιαρές καθώς αναπαράγουν ρομαντικά στερεότυπα. Δυστυχώς, η δική μου αναγνωστική εντύπωση ήταν ότι το σώμα της πρωταγωνίστριας, το σώμα της γυναίκας, παραμένει τελικά βουβό στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου της Μαντόγλου. 

Ένα βιβλίο με ενδιαφέρον θέμα, βασισμένο σε σοβαρή έρευνα, αλλά ελλιπές ως προς την αφηγηματική ένταση που μπορεί να παράσχει η εμβάθυνση στο ψυχικό και σωματικό πεδίο συνάντησης των χαρακτήρων.

Πέμπτη 18 Μαΐου 2017

Νίκος Δαββέτας, Ωστικό κύμα


Όσοι παρακολουθούν το πεζογραφικό έργο του Νίκου Δαββέτα, γνωρίζουν ότι δεν διστάζει να θίξει ζητήματα απαιτητικά, που η επικαιρότητά τους, το γεγονός ότι αφορούν συμβάντα που εκτυλίσσονται σε παρόντα χρόνο, μπορεί να εντείνουν το αναγνωστικό ενδιαφέρον αλλά αυξάνουν επίσης το βαθμό δυσκολίας για τον συγγραφέα. Στο νέο του μυθιστόρημα, με τον τίτλο Ωστικό κύμα το θέμα που επιλέγει ο Δαββέτας κυριαρχεί στην τρέχουσα ειδησεογραφία: πρόκειται  για την ισλαμική τρομοκρατία, στις πολλαπλές - θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτικές - διαστάσεις της 

Το βιβλίο είναι καλογραμμένο. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι στερείται της εμβάθυνσης που απαιτείται από το θέμα. Οι ψυχολογικές και κοινωνιολογικές εξηγήσεις που δίνει ο συγγραφέας για το γεγονός ότι ένας συνηθισμένος νεαρός Έλληνας, αποφασίζει να εμπλακεί σε μία ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση, δεν επαρκούν και δεν προσφέρουν ικανοποιητικά στοιχεία ώστε να στηθεί ένας αληθοφανής, πειστικός ήρωας. Το αποτέλεσμα είναι ο Δαββέτας να μην παραδίδει έναν ολοκληρωμένο χαρακτήρα, αλλά μία στοιχειωδώς σκιαγραφημένη και τελικά στερεότυπη λογοτεχνική φιγούρα. Η μητέρα δίνεται με τρόπο πιο επαρκή και ολοκληρωμένο, ωστόσο σε ορισμένα σημεία ο συγγραφέας έχει καταφύγει σε στερεότυπες κι αναμενόμενες συμπεριφορές, ώστε να εξηγήσει τις σκέψεις και τις κινήσεις της, γεγονός που μπορεί μεν να προσφέρει αληθοφάνεια, αλλά δεν ενέχει εκπλήξεις κι ενδιαφέρουσες ανατροπές για τον αναγνώστη. 

Το μπούλινγκ που έχει υποστεί ο νεαρός στο γυμναστήριο, το γεγονός ότι είναι παιδί χωρισμένων γονιών και εγγόνι αριστερού αγωνιστή, η αποξένωση που νιώθει, το δόλωμα του σεξ που ρίχνει  η νεαρή συμφοιτήτρια που γίνεται ο σύνδεσμός του με την τρομοκρατική ομάδα είναι μερικοί από τους λόγους που αναφέρει ο συγγραφέας επιχειρώντας μία μάλλον πρόχειρη ανάλυση των αιτιών που τον οδήγησαν να συμμετάσχει στην οργάνωση. Χωρίς καμία αναφορά στην θρησκευτική πίστη του (ή στην απουσία της) και με σύντομες μόνο αναφορές στο αριστερό παρελθόν του παππού του και στην άξεστη συμπεριφορά του ίδιου του του πατέραδίχως ουσιαστικότερη κοινωνιολογική ανάλυση, είναι αδύνατο να στηθεί ένα στέρεο αφήγημα γι αυτό το τόσο ενδιαφέρον θέμα. 

Αντιθέτως, με τον τρόπο που είναι δοσμένες οι πιθανές αιτίες των πράξεων του πρωταγωνιστή -με μια απλή απαρίθμηση ώστε να σβηστούν από την λίστα με τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται από δημοσιογράφους σε νεαρούς τρομοκράτες – δεν εξασφαλίζουν τον στοχασμό του αναγνώστη. Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα προκαλέσει ίσως αρχικά τον εντυπωσιασμό αρκετών αναγνωστών, αλλά στη συνέχεια μάλλον θα απογοητεύσει.